19.YY Islahat Hareketleri
19.YY. ISLAHAT HAREKETLERİ
İÇİNDEKİLER
II.Mahmut Dönemi Islahat Hareketleri
Abdülmecit Dönemi : Tanzimat
Fermanı - Islahat Fermanı
II.Abdülhamit Dönemi : I.Meşrutiyet
- II.Meşrutiyet
II.MAHMUT DÖNEMİ ISLAHAT HAREKETLERİ
( 1808 - 1839 )
A-
askeri Alanda
:
Alemdar
Mustafa Paşa tarafından " Sekban-ı Cedit" adında askeri ocak
kuruldu.Ancak yeniçerilerin isyanı sonucu bu askeri ocak kaldırıldı.
Yeniçerilerden
seçilerek "Eşkinci" adıyla yeni bir askeri ocak kuruldu. Ancak bir
süre sonra yeniçeriler biz talim istemiyoruz diyerek, bu ocağın yapılanmasına
karşı çıktılar.* Bunun üzerine sarayda büyük bir divan kurulmuş , Yeniçeri
Ocağının kaldırılmasına karar verilmiştir. Halk,Esnaf,Medrese öğrencileri
kaldırılmasını desteklediler.
Yeniçeri
Ocağı kaldırıldı. " Vaka-i Hayriye " ( Hayırlı Olay ) ( 1826 )
Böylece, yeniliklerin önündeki en önemli engellerden birisi kaldırılmış oldu.
"Asakir-i
Mansure-i Muhammediye" ( Muhammed'in askerleri) adıyla yeni bir askeri
ocak kuruldu.
Askeri
Bando kuruldu. ( Mızıka-i Hümayun )
Divan
Örgütü kaldırılarak, yerine bakanlıklar kuruldu.
Sadrazam
"Başvekil" unvanını aldı. ( Başbakan )
Devlet
memurları, Dahiliye ( İç) ve Hariciye (Dış) olarak iki bölüme ayrıldı.
Memurlar
için Rütbe ve Nişan kabul olundu.
Memurlara
kıyafet zorunluluğu getirildi.
Tüzük
ve yönetmelikleri hazırlamak amacıyla çeşitli komisyonlar kuruldu.
Memurların
yargılanma işlerine bakmak üzere "Dar-üş-Şura-yı Bab-ı Ali" kuruldu.
Bir
fermanla, devletin bazı memur ve bazı halka uyguladığı Müsadere usulüne son
verdi. Mülkiyet hakkı tanıdı. Müsadere
: Devletin,memurun veya bazı
halkın elindeki mallara el koyması demektir. Fermanı : " Bundan
böyle saltanatın, millet için bir dehşet ve korku kaynağı değil, fakat bir
destek olmasını istiyorum. Bunun için kişinin malına devletçe el konulması (
Müsadere) geleneğini kaldırıyorum"
Memurlara
maaş usulü getirildi.
Osmanlı
uyruğunda olan herkese tam bir din ve mezhep özgürlüğü tanıdı. Fermanı : "
Tebaamdan Müslümanları ancak Camide, Hıristiyanları Kilisede , Musevileri de
Havra'da tanımak isterim"
Ayanlıklar
kaldırıldı. Büyük eyaletler illere bölündü. İllerin merkeze bağlanmasıyla güçlü
bir merkeziyetçi yapı oluşturuldu.
Devlet
görevlilerinin hediye ve rüşvet alması yasaklandı.
Resmini
yaptırarak , devlet dairelerine astırdı. ( Sonradan gelenekselleşti )
İlk
defa Posta ve Karantina teşkilatlarını kurdu.
İlk
defa askeri amaçlı nüfus sayımı yaptırdı. ( 2,5 Milyon Anadolu'da - 1,5 Milyon
Rumeli'de erkek nüfus)
Ülke
içi gezi ve teftiş yöntemleriyle, yönetimi iyileştirmeye çalıştı.
Medreselerin
yanında yeni okullar açıldı.
İlköğretim
İstanbul'da zorunlu hale getirildi.
Rüştiye
( Ortaokul ) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye adlı ,yüksek öğretime öğrenci
yetiştirme amaçlı okullar açıldı.
İlk
kez Avrupa'ya öğrenci gönderildi.
Devlet
memuru yetiştirmek amacıyla , "Mekteb-i Maarif-i Adliye" kuruldu.
Mekteb-i
Harbiye ( Harp Okulu ) , Mekteb-i Tıbbiye ( Tıp Fakültesi ) , Mızıka-yı Hümayun
( Bando Okulu ) gibi yüksek okullar açıldı.
Takvim-i
Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı.
Yol
yapımlarına önem verildi.
Devlet
memurları ve askerlerin yerli kumaş kullanması zorunluluğu getirildi.
Çuha
fabrikası kurulmasına çalışıldı ( Kumaş )
Tüccar
ve Esnafa, Avrupa mallarıyla rekebet edebilmesi için, gümrük kolaylıkları
sağlandı.
İngiltere
ile yapılan 1838 Balta Limanı ticaret antlaşması , Osmanlı Devletinin zararına
gelişmiş, dışa bağımlılığı artırmıştır.
ABDÜLMECİT DÖNEMİ ( 1839-1861 )
Tanzimat
Fermanını, Londra elçiliğinden Dışişleri Bakanlığına getirilen " Mustafa
Reşit Paşa " hazırlamıştır.
Ferman,
Topkapı sarayının Gülhane bahçesinde, padişah, sadrazam, yabancı devletlerin
elçileri, patrikler, büyük devlet memurları önünde "Mustafa Reşit Paşa
" tarafından okunmuştur.
Avrupalıların
içişlerimize karışmasını engellemek
Halkın
sosyal yapısında yenilikler yaparak çağdaşlaşmayı sağlamak
Mısır
valisi M.Ali Paşa'ya karşı Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak
Müslüman
ve Hıristiyan bütün uyrukların, ırz , namus, can ve mal özgürlüğüne ve güvenine
kavuşması
Vergilerin
herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde alınması ve toplanması
Askerlik
işlerinin bir düzene konulması ve askere alınma ve bırakılmanın sağlam bir
esasa bağlanması
Mahkemelerin
açık olması ve hiç kimsenin haksız yere idam edilmemesi ve zehirlenmemesi
Herkesin
mal ve mülküne sahip olaması ve bunu miras olarak bırakabilmesi
Rüşvet
ve İltimas'ın ( Torpil-Kayırma ) kalkması
ISLAHAT FERMANI ( 1856 )
Tanzimat
Fermanını tamamlayıcı niteliktedir.
Müslümanlarla,
gayrimüslimler arasındaki eşitsizliği giderme amacına yöneliktir.( Azınlıklara
yöneliktir )
Dış
devletlerin, içişlere karışmasını engelleme düşüncesi vardır.
Paris
Antlaşmasında, Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa'nın desteğini sağlamaya
yönelik çıkarılmıştır.
Maddeleri :
Hıristiyan ve Musevilere Şu Haklar Verilmiştir :
Din
ve Mezhep Özgürlüğü , Okul, Kilise, Hastane gibi bazı binaların tamiri ve
yeniden inşası
Hıristiyan
ve Musevileri küçük düşüren deyim ve sözlerin kullanılmaması
Hıristiyanların
da Türk ve Müslümanlar gibi devlet memurluklarına atanmaları ve her çeşit
okullara gidebilmeleri
Mahkemelerin
açık yapılması , herkesin kendi dinine göre yemin etmesi.
Hapishanelerin
ıslahı ve kanunların Hıristiyan uyruğun dillerine de çevrilmesi
İşkence,
dayak ve angaryanın kaldırılması
Vergilerin
adalet içinde, herkesin gelirine göre alınması ve iltizam usulünün ıslah
edilmesi
Askerlik
için nakdi bedelin kabul edilmesi ve Hıristiyanların ne şekilde askerlik
yapacağının belirtilmesi
Hıristiyanların
il meclislerine üye olabilmeleri
Yabancı
uyruğundan olan kimselerin de , vergilerini vermek suretiyle mal ve mülk sahibi
olabilmeleri
Tarım
ve ticaret işlerinin yoluna konması. Herkesin şirket ve banka gibi ticari
nitelikte kurumlar kurabilmeleri.
II.ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ( 1876 - 1909 )
Tanzimat
döneminde, Avrupa ile yakın ilişkiler içinde olan, Avrupa'yı yakından gören ve
onların Osmanlı Devleti üzerine siyasi emellerini öğrenen bir aydın sınıf
yetişti. Bunlara "Jön Türkler" ya da "Genç Osmanlılar
" denilmiştir. Mithat Paşa, Namık Kemal, Ziya Paşa , Serasker Hüseyin Avni
Paşa önemli temsilcileridir.
Genç
Osmanlılar, Osmanlı Devletinin kurtuluşunu içinde yaşayan halka yönetme hakkı vermekle,
gerçekleşeceğine inanıyorlardı.Böylece halk yönetime katılacak, kendisini
temsil edecek, dış devletlerin Osmanlı Devleti içine müdahalesine ortam
hazırlanmamış olacaktı.
Meşrutiyeti
ilan etme sözü veren, II.Abdülhamit V.Murat'ın yerine tahta çıkarılmıştır.
Önemi :
Osmanlı
Devletinde ilk kez rejim değişikliği oldu.
Tüm
azınlık guruplara parlamentoda temsil hakkı tanınmıştır.
Osmanlı
halkı ilk kez yönetime katılma, seçme ve seçilme haklarına kavuşmuştur.
Osmanlı
Devletinde ilk kez Anayasal Düzen kuruldu.
Osmanlı
Parlamentosu ; Padişahın seçtiği üyelerden oluşan Ayan Meclisi ve Halkın
seçtiği milletvekillerinden oluşan millet Meclisi olarak iki meclisten
oluşmuştur.
Hıristiyanlardan
44, Yahudilerden ( Musevilerden ) 4, Müslümanlardan 71, (Toplam 119) ve
Padişahın belirlediği 26, ayandan oluşmuştur. Meclis başkanlığına Ahmet Vefik
Paşa seçilmiştir.
Not : 1877-78 Osmanlı - Rus Savaşının başlaması
üzerine, meclisin uyumlu çalışmadığı gerekçesiyle II.Abdülhamit, parlamentoyu
dağıtarak, Meşrutiyet rejimini yürürlükten kaldırmış, 30 yıl boyunca sıkı,
baskıcı bir yönetim izlemiştir.II.Meşrutiyet ( 24 Temmuz 1908 )
1877-1878 Osmanlı - Rus Savaşını ( 93 Harbi ) bahane eden II.Abdülhamit Meclis-i Mebus an'ı kapatarak,Anayasa'yı yürürlükten kaldırdı.Ülkede İstibdat ( Baskı ) uygulayarak yönetmeye başladı. Aydınlar bu durum üzerine Meşrutiyet'in yeniden yürürlüğe girmesi amacıyla gizlice mücadele etmeye başladılar.Bu mücadelede merkezi Makedonya'da Selanik bulunan " İttihat ve Terakki Partisi " en etkili olan kuruluştur. Bu dönemde M.Kemal'de Suriye'de " Vatan ve Hürriyet " adlı bir cemiyet kurduysa da bu cemiyetin Suriye'de etkili olamaması nedeniyle bu cemiyet İttihat ve Terakki Cemiyetiyle birleşmiştir.
1908 yılında İngiltere ve Rusya'nın Reval'de görüşmeleri , bu görüşmelerde İngiltere'nin Rusya'yı Osmanlı Devletine karşı izlediği politika da serbest bırakması üzerine mücadele hızlanmış Makedonya'da Resneli Niyazi adlı subayın isyan etmesiyle II.Abdülhamit Meşrutiyeti II.defa ilan etmek zorunda kalmıştır.( 24 Temmuz 1908 ).
II.Meşrutiyet'le birlikte İttihat ve Terakki Partisinin karşısına " Ahrar " partisi kurulmuştu.Parti Meşrutiyet rejimine karşı tavır izlemekteydi.Sonuçta İstanbul'da 31 Mart Olayı ( 13 Nisan 1909 ) dediğimiz ayaklanma çıktı.
Önemi : Osmanlı Devletinde rejime karşı çıkan ilk ayaklanmadır.
Bu ayaklanmayı merkezi Selanik'te bulunan "Hareket ordusu" bastırdı.Ordunun komutanı Mahut Şevket Paşa, Kolağası ( Kurmay başkanı) M.Kemal'di.
Sonuçları :
Hareket
ordusu isyanı bastırdı,İstanbul'da düzen yeniden sağlandı.
II.Abdülhamit
ayaklanmayı bastırmadığı, hatta ayaklanmada rolü olduğu gerekçesiyle tahttan
indirilerek yerine V.Mehmet Reşad tahta geçirildi.
Anayasa'da
bazı demokratik değişiklikler yapılarak,Padişahın yetkileri sınırlandırıldı.
Karışıklıklar
tam olarak önlenemedi.
Yorumlar
Yorum Gönder