Dört Halife Dönemi
DÖRT HALİFE DÖNEMİ ( 632 – 661 )
( HULAFA-İ RAŞİDİN ) - ( CUMHURİYET DEVRİ )
İÇİNDEKİLER :
Hz.
Ebubekir Dönemi
Hz.
Ömer Dönemi
Hz.
Osman Dönemi
Hz.Ali
Dönemi
Hz. Muhammed’ in ölümünden sonra , devlet başkanlığına sırasıyla Hz. Ebubekir ,
Hz.Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali getirildiler. Bu döneme” Dört halife “ ya da “
Hulafa-i Raşidin” ya da , halifeler seçimle getirildikleri için “
Cumhuriyet Devri “ denilir.
· Suriye Seferi : Usame Bin Zeyd komutasında bir
orduyu Suriye ‘ ye göndermiş , bu yöredeki kabileler egemenlik altına
alınmıştır. * Böylece Hz. Muhammed’in ölümünden sonra da İslamiyet’in gücünü
devam ettirdiği kanıtlanmıştır.
· Ayaklanmalar ve
Yalancı Peygamberler :
Hz. Muhammed’in ölümünden sonra Arabistan ‘ da , İslamiyet’in tam
yerleşememesi, halkın zekat vermek istemeyişi, kabile yaşamını sürdürmek ve
devlet otoritesi altına girmek istememek nedenlerinden dolayı ayaklanmalar
olmuş , ve yalancı peygamberler türemişti. Yalancı peygamberler sorununu
çözmek amacıyla , Halit Bin Velid komutasında bir ordu Yemen’e gönderilmiş,
yalancı peygamberler ortadan kaldırılarak, bir tehlikeden kurtulunmuştur.
Ayaklanmalar ve Zekat sorunu çözüme kavuşturulmuştur.
· Kur’an’ ın Kitap
Haline Getirilmesi : Hz.Muhammed döneminde Kur’an ayetleri ,hafızlar tarafından
ezberleniyor, vahiy katipleri tarafından deri, tahta, düz kemik, taşlar üzerine
yazılıyordu. Ancak, savaşlarda hafızların ölmesi, ve yazılı ayetlerin
malzemelerini korumadaki güçlükler nedeniyle, bir kurul oluşturulmuş ve Kur’an
kitap haline getirilmiştir.
· Irak Savaşları : Halit Bin Velid komutasındaki ordu, Irak’a gönderilerek , Hire
bölgesi ele geçirilmiş, Fırat nehri çevresindeki kabileler İslamiyet' i
kabul etmişlerdir.
· Yermük
Savaşı ( 634 ) : Müslümanların Suriye ve Filistin’e doğru
hareket ettiğini öğrenen, Bizans İmparatoru Herakliyus, topladığı ordu ile
Suriye’ye doğru hareket etmiş, Yermük Irmağı kenarındaki savaşı, Müslümanlar
kazanmışlardır. * Müslümanların Bizans’a karşı ilk büyük zaferidir. * Suriye
kapıları , Müslümanlara açıldı.
Değerlendirme :
Hz.
Ebubekir, Hz. Muhammed’in ölümünden sonra dağılma tehlikesi geçiren İslamiyet’
i toplamış
Devlet
otoritesini yeniden sağlamış
Kur’an’ı
kitap haline getirmiş
İslamiyet’in
ilk kez Arap yarımadası dışında Suriye,Filistin ve Irak’ta yayılmasını
sağlamıştır.
HZ. ÖMER DÖNEMİ ( 634-644 )
1. Irak, İran ve Horasan’ daki Fetihler :
· Köprü
Savaşı ( 634 ) ( Sasaniler- Müslüman Araplar ) : Müslümanların , Kufe yakınlarında Fırat
nehri üzerinde bir köprü kurarak , Sasanilere
saldırması ile başlayan savaşı Müslümanlar kaybettiler. * İlk fetihler
sırasındaki en ağır yenilgi olarak kabul edilir. Ancak Sasanilerdeki
karışıklıklar üzerine Sasani ordusu çekilmiş, Araplar Fırat’ı geçip, Dicle’ye
kadar ilerlemişlerdir.
· Kadisiye Savaşı (
636 ) ( Sasaniler – Müslümanlar ) : Yapılan bu savaşı Müslümanlar
kazanarak, İran’ın iç bölgelerine kadar ilerlediler. Sasanilerin merkezi
Medain ele geçirildi. ( 637 )
Sonuçları : Irak ve Batı İran
Arapların eline geçti. Irak’ta Basra ve Kufe kentleri kurularak Müslümanlar
buralara yerleştirildiler. Yukarı Mezopotamya fethedildi (639 ).
· Nihavend Savaşı (
642 ) ( Sasaniler-Müslümanlar) : Yapılan savaşı, Müslüman Araplar kazanmışlar, İran
kentlerini ele geçirmişlerdir. Hz.Ömer’in son zamanlarında İran’ın tamamı
fethedilmiştir.
· Horasan’ ın Fethi
( 644 ) : İran’ın doğusunda Merv’ e çekilmiş
olan Sasani Hükümdarı III.Yezdcerd’ in toparlanmasına fırsat vermemek ve
bölgeyi fethetmek amacıyla yapılan sefer sonucu Horasan ele geçirilmiş, böylece
Ceyhun nehrine kadar sınırlar genişlemiştir.
2. Bizans Topraklarındaki Fetihler
:
· Suriye’deki
Fetihler : Bu yöndeki
fetihlere devam edilerek, Şam, Humus, Harran, Filistin, Halep sınırlar içine
alındı. Suriye’nin fethinden sonra Kudüs’e yönelindi.
· Kudüs’ün Fethi : Kudüs dışında tüm Filistin’i
fetheden Müslüman Araplar, Kudüs’e yöneldiler. Kudüs halkının Bizans’tan yardım
isteği ile gönderilen Bizans kuvvetleri “ Ecnadeyn “ denilen yerde yenilgiye uğratıldı. ( 636 ). Bu
zaferden sonra, Kudüs kuşatmaya alındı. Kudüs Patriğinin kenti Hz.Ömer’e teslim
edeceğini bildirmesi üzerine, Hz.Ömer Kudüs’e gelerek kenti teslim aldı. *
Böylece Kudüs, savaşılmadan ele geçirildi.
· Mısır’ ın Fethi : Mısır’ ın ekonomik durumunun zenginliği ve Bizans’tan gelebilecek
tehlikelere açık olması nedeniyle, bölgenin fethi gerekiyordu. Amr bin As
komutasındaki ordu, Mısır’ a yönelerek , Babylon ( Babilon ) ( 641) ve
İskenderiye kentini ( 642 ) ele geçirdi. Kahire yakınlarında ordu kent olarak “
Fustat “ kenti kuruldu.
3. Devlet Örgütlenmesi :
Devletin geniş bir coğrafi bölgeye yayılması,
yönetim-siyasi-ekonomik-askeri alanlarda örgütlenilmeyi zorunlu hale
getirmiştir.
İlk
kez Düzenli ordu kuruldu. Askerlere maaş bağlandı.
Suriye
ve Filistin’ de ordugahlar oluşturuldu.
Orduya
ait kayıtların tutulması amacıyla ilk kez ordu divanı oluşturuldu.
Devletin
önemli sorunlarının görüşüldüğü meclis oluşturuldu.
Müslüman
olmayanlardan “ Haraç “ vergisi ( Toprak ) alınmaya başladı.
İlk
kez “ Beytü’l-Mal ( Devlet Hazinesi) oluşturuldu.
Ülke
yönetim birimlerine ayrıldı.
Valiler
ve Halife’ye bağlı olarak Kadılar atandı.
İlk
kez adalet işlerinde kadıların görevlendirilmesiyle, yönetim ve adalet işleri
birbirinden ayrıldı.
Hicret
başlangıç alınarak, Hicri takvim uygulamaya konuldu.
Hz. Ömer, vergisinin azaltılmasını isteyen bir İranlı tarafından,
yaralanarak , 644’ te öldü.
Değerlendirme :
Yaşamı
süresince sade bir yaşam sürmüş, adalet ve doğruluktan ayrılmamıştır.
İslamiyet’in
en parlak dönemlerindendir.
Arabistan
dışında büyük fetih hareketleri yapılarak, Irak, İran, Horasan, Suriye,
Filistin, Mısır ele geçirilmiştir.
Devletin
yönetim, askeri, adalet, siyasi alanlarında örgütlenmesini gerçekleştirmiştir.
HZ. OSMAN DÖNEMİ ( 644 – 656 )
1. İran’ daki Fetihler : Ceyhun ırmağı ile, Hazar nehri arasındaki
Toharistan’a ordu gönderilmiş, bölgede geniş bir alan fethedilmiştir.
2. Kafkasya’da Fetihler : 652 ‘de Kafkasları aşıp, Hazar Hanlığına sefer düzenlenmiş,
Belencer tahrip edilmiştir. IX. yy. sonlarına kadar Hazarlarla, Arapların
mücadelesi sürmüş, Kafkas dağları iki taraf arasında sınır olmuştur.
3. Afrika ‘ da Fetihler : Bizanslılar 645 ‘ te, İskenderiye’ yi ele
geçirdilerse de , kent geri alınmıştır ( 646 ). Trablus ve Libya alındı.
4. İlk Deniz Savaşları ve Akdeniz
Fetihleri :
Suriye
valisi Muaviye tarafından ilk İslam donanması oluşturuldu.
Stratejik
konumu nedeniyle ilk Kıbrıs’a sefer düzenlenmiş, ve Kıbrıs vergiye bağlanmıştır
( 649 ). 653 ‘teki seferle, Müslümanlar Kıbrıs’a yerleşmeye başlamış ve Kıbrıs
tehlike olmaktan çıkmıştır.
655 ‘
te, Bizans’la ilk deniz savaşı yapılmış, Bizans yenilgiye uğratılmıştır.
Girit,
Malta ve Rodos adalarına seferler düzenlenmiştir.
5. Kur’an’ ın Çoğaltılması : Hz. Osman’ın İslamiyet’e yaptığı en büyük
hizmetlerden biridir. Şive farklılıklarından dolayı Kur’ an ayetlerinin farklı
okunması üzerine bir kurul oluşturularak , Kur’ an çoğaltıldı. Bir örneği Medine’
de bırakılarak, Mekke, Şam, Kufe, Basra, Mısır’ a gönderilmiş, böylece Kuran’ın
günümüze kadar orijinalinin bozulmadan gelmesini sağlamıştır.
6. Yönetimi : Kendi soyundan olan Emevileri
kayırması ve koruması, onları önemli görevlere getirmesi, hoşnutsuzluğa yol
açmış, Mısır, Kufe, Basra ve Şam’ da ayaklanmalar çıkmıştır.
7. Öldürülmesi : Mısır, Kufe ve Basralılardan oluşan
isyancı bir gurup, Medine’ ye gelerek Valilerin değiştirilmesine destek
olunmasını, Hz.Ali, Talha ve Zübeyr’den istemişler , ancak destek
bulamamışlardır. Bunun üzerine Hz. Osman’ın evini kuşatarak, Halifelikten
çekilmesini istemişler, Hz. Osman reddedince öldürülmüştür.
İlk
kez bir halife isyan sonucu öldürülmüştür.
Müslümanlar
arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır.
Değerlendirme : Hz. Osman döneminde İran, Kafkasya,
Afrika ‘da fetihler sürmüş, ilk donanma oluşturularak,Akdeniz’de stratejik
önemi büyük olan Kıbrıs alınmış, Kur’ an çoğaltılarak orijinalliğinin bozulması
engellenmiştir. Ancak yönetimdeki zayıflığı, kendi soyunu kayırması ve etkili
görevlere getirmesi, huzursuzluklara ve İslamiyet’te ilk ayrılıkların
oluşmaya başlamasına yol açmıştır.
HZ. ALİ DÖNEMİ ( 656 – 661 )
Hz. Osman' ın
öldürülmesiyle, karışıklıklar başladı. Hz. Ali, kendi taraflarının ısrarı
üzerine halifeliği kabul etti. Ancak Emevi soyundan gelenler, Hz. Osman ' ın
öldürülmesinde , onun da rolü olduğu gerekçesiyle, Hz. Ali'nin halifeliğini
tanımadılar.
Hz. Ali, karışıklık ve isyanlara neden olan, Hz. Osman döneminde atanmış
valileri görevden aldı.
1. Cemel
Vak'ası ( Deve Olayı ) ( 656 ) :
Hz.
Ali ' nin halifeliğini tanımayan, Hz. Muhammed'in eşi Hz. Ayşe ve onun yanında
yer alan Talha ve Zübeyr, mücadele etmek ve kuvvet toplamak için Irak'a
gittiler. Hz. Ali barışçı girişimlerinden sonuç alamadı. İki taraf , Kufe
yakınlarında savaştılar. Savaş'ın en şiddetli bölgesi Hz.Ayşe'nin bindiği
" Asker " adlı devenin etrafıydı. Bunun için bu olaya " Deve
Olayı " denilmiştir.
Savaşta
Talha ve Zübeyr öldü. Hz. Ayşe'nin Medine'ye dönmesi sağlandı. Esir alınan
Basra' lılar serbest bırakıldılar.
Bu
olay, Müslümanlar arasındaki ilk büyük savaştır.
Hz.
Ali bu olaydan sonra Medine'ye dönmemiş, Irak'ın merkezi olan Kufe'ye
yerleşmiştir.
2. Sıffin Savaşı ve Hakem
Olayı ( 657 ) :
Emevi
soyundan olan Şam valisi Muaviye, Hz. Ali'nin halifeliğini tanımamaktaydı.
Mısır valisi Amr-ibn-ül As 'ın da desteğini alarak , Hz. Ali ile Sıffin
ovasında karşı karşıya geldi.
Savaş
Hz. Ali'nin lehinde gelişirken, Muaviye askerleri mızraklarının ucuna Kur'an
ayetlerini taktılar.Bu durumda Hz.Ali taraftarları savaşa devam
etmediler.Halifelik anlaşmazlığının, Kur'an hükümleri esas alınarak, iki tarafın
seçeceği hakem kurulu tarafından çözülmesi kararlaştırıldı. Ancak,
Muaviye'nin hakemi Amr İbn-Ül-As , Ali'nin hakemi Ebu Musa El-Eş'ari' yi
kandırdı. Hile ile halifelik Muaviye'ye geçti.
Bu Olay İslam
dünyasının bölünmesine yol açtı. Hz. Ali taraftarlarına Şii , Muaviye'den yana
olanlara Emevi, her iki tarafı da tanımayanlara Hariciler denildi.
3.
Nehrevan Savaşı ( 658 ) :
Hz.
Ali kuvvetleriyle , hariciler arasında yapılan savaşta , Hariciler yenildiler
ise de varlıklarına son verilememiştir.
4. Hz.
Ali 'nin Öldürülmesi ( 661 ) :
Hariciler,
İslam dünyasındaki karışıklıklara neden olduklarını düşündükleri, Hz. Ali,
Muaviye ve Amr İbn Ül As ' ı öldürmeye karar verdiler. Hz. Ali , zehirli
bir kılıçla yaralanarak öldürüldü.
Değerlendirme
:
Hz.
Ali iç olaylarla uğraşmak zorunda kaldığından, birliği sağlayıp dış fetihlere
girişememiştir. Bu nedenle dönemi fetihsiz geçmiştir.
Emevi
soyu, iktidarı kaybetmemek için Hz. Ali'nin halifeliğini tanımamıştır.
Bu
dönemde İslam dünyasında, ayrılıklar baş göstermiştir.
Yorumlar
Yorum Gönder