İslam Kültür ve Uygarlığı
İSLAM
KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
1. Toplum Yaşamı
Hz.Muhammed
ve Dört Halife döneminde halk, Müslüman olanlar ve Müslüman olmayanlar olarak
iki guruba ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.
Emeviler
halifeliği saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşamaya
başlamışlar, böylece halktan kopmalar başlamıştır.
Emeviler
döneminde halk dört toplumsal sınıfa ayrılmıştır ;
Müslüman Araplar : Devlette önemli görevleri
yürüten, en yüksek sınıftır.
Mevali
: Arap olmayan Müslüman sınıftır.
Zımmiler ( Gayri
Müslimler ) : Müslüman
olmayan sınıftır. ( Haraç ve Cizye vergisi öderlerdi)
Köleler : Savaş esirleri arasından seçilir ya da
parayla satın alınırlardı. Toplumun en alt sınıfıydı.
Abbasiler
döneminde, Mevali anlayışı kaldırılmış, Arap olmayan Müslümanlara da değer
verilmiştir. Başlangıçta İranlılar daha sonra Türkler, yönetim ve askeri
kademelerde görev almışlardır.
2. Devlet ve Ülke Yönetimi
Hz.
Muhammed, hem din, hem de devlet başkanlığı görevini yürütmüştür.
Dört
halife döneminde, peygamberlik dışında devletin görevlerini üstlenen halifeler,
Şura' ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti yönetmeye çalıştılar.
Hz.
Ömer döneminde sınırların genişlemesiyle birtakım düzenlemeler yapılmıştır. (
Bak ; Hz.Ömer
dönemi )
Emeviler
döneminde Halifelik saltanata dönüştürüldü.
Sınırların
genişlemesiyle ülke eyaletlere bölündü. Eyaletlerin başında Genel Vali bulunur,
illeri Valiye bağlı olarak "Amil" denilen Valiler yönetirdi.
Emeviler,
Posta teşkilatını kurdular.
Halife
Abdülmelik döneminde ilk Arap ( İslam ) parası basıldı ( Dinar ), Arapça
Müslüman ülkelerde resmi dil ilan edildi.
Abbasilerde
Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri "Divan" denilen kurulda
görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.
Divan' ların başlıcaları şunlardır:
Divanü ' l Haraç : Mali işler
Divanü ' l Ceyş : Askeri işler
Divanü ' l Beytü'l Mal : Hazine - Gelir, giderler
Divanü ' l Berid :
Posta - Casusluk işleri
Divanü' l Mezalim :
Adalet işleri.
Divanü 'l Darp : Devletin Para basma işleri.
3. Ordu
Hz.
Muhammed ve Hz. Ebubekir dönemlerinde düzenli bir ordu yoktu. Gönüllülerden
oluşuyordu. * Din uğruna yapılan savaş ( Cihad - Gaza ), ölenlere şehitlik (
Cennet vaadi ) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.
İlk
düzenli ordu, Hz. Ömer döneminde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye
başlanmış, ordukentler oluşturulmuştur.
Hz.
Osman döneminde ilk islam donanması oluşturuldu. Donanma komutanına " Emir
ül Ma " ( Amiral ) denildi. Akdeniz'de Kıbrıs adası ilk olarak alındı.
Emeviler
döneminde ordu geliştirilmiş ve sürekli hale getirilmiştir. Arapların dışında
Berberiler , İranlılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.
Abbasiler
döneminde önce İranlılar, halife Memun' dan itibaren de Türkler orduda etkin
duruma geldiler.
Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden
etkilenmişlerdir.
4. Eğitim Öğretim
İslamiyet öncesi Arap Yarımadasında okuma yazma
oranı çok düşüktür.
Hz. Muhammed, okuma - yazmaya çok önem vermiş ,
Müslümanları okuma ve yazmaya özendirmiştir.
Dört Halife ve Emeviler döneminde Camiler
yoluyla eğitim verilmiş, okur yazar oranı artırılmıştır.
Asıl
gelişme Abbasiler döneminde sağlanmıştır. Bu dönemde okullar ve medreseler
açılmıştır.
Halife
Memun'un Bağdat'ta kurdurduğu " Beytü'l- Hikme " ( Bilgelik Evi ) ilk
yüksek öğrenim kurumudur.
Büyük
Selçuklularda, Alp Arslan döneminde vezir Nizamü'l - Mülk tarafından Bağdat'ta
yaptırılan "Nizamiye Medresesi" döneminin en büyük ve en ileri
eğitim-öğretim kurumu olmuştur.
Medreselerde
ders veren öğretmenlere " Müderris " denilirdi.
Endülüs
Emevileri ve Beni Ahmer Devletinde de eğitim - öğretime büyük önem verilmiş,
kurulan medreselere farklı bölgelerden çok sayıda öğrenci, öğrenim amacıyla
gelmiştir.
Çok
sayıda Kütüphane açılmıştır.
5. Bilim ve Sanat
Müslümanlar
; Türk, İran, Yunan, Hint, Mısır, Çin uygarlıklarından etkilenmiştir.
İlk
bilimsel gelişmeler : Tıp, Felsefe, Fen alanlarında Emeviler
döneminde başlamıştır.
Abbasiler
döneminde bilim çok gelişmiştir.
Emeviler
döneminde Basra ve Kufe, Abbasiler döneminde Bağdat, Endülüs Emevileri
döneminde Cordoba önemli kültür merkezleri olmuştur.
İslam
dünyasındaki bilimsel gelişmeler, Endülüs Emevileri ve Sicilya Müslümanları
aracılığıyla Avrupa'ya aktarılmış, Rönesans' ın doğmasında etkili olmuştur.
İslami Bilimler :
Tefsir : Kur'an ayetlerinin açıklanıp, yorumlanmasıdır. Bu bilimle
uğraşanlara Müfessir denir.
Hadis : Hz. Muhammed'in çeşitli konularda Müslümanları aydınlatmak
için söylediği sözlerdir.
Kelam : Dini konuları ( soruları ) akıl ve mantık yoluyla
açıklamadır. ( İslam Felsefesi )
Fıkıh : İslam Hukukudur. Bu bilimle uğraşanlara
" "Fakih" denir.
Kıraat : Kur'an okuma tekniğidir.
Siyer : Hz. Muhammed'in hayatını inceler.
Megazi : Hz. Muhammed'in savaşlarını inceleyen İslami Bilim dalıdır.
Diğer Bilimler :
Tarih : Hz.
Muhammed'in yaşamı ve savaşlarının incelenmesiyle başlamıştır. Önemli
temsilcileri ; Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun' dur
Coğrafya : Önemli temsilcileri ; Mesudi, İbn-i Batuta, İdrisi, Harezmi ' dir.
Felsefe : Yunan Felsefesi'nin incelenmesiyle başlamış,
kendini geliştirmiştir. Önemli temsilcileri ; Kindi, İbn-i Rüşt,
Farabi, İbn-i Sina 'dır.
Tıp
: Abbasilerde
Harun Reşit Döneminde Bağdat' ta yaptırılan Hastahane Halk Sağlığı konusunda
çalışma yapan ilk hastane olarak kabul edilmektedir. Önemli temsilcileri :
Huneyn Bin İshak, Razi, İbn-i Sina 'dır. * İbn-i Sina 'nın " El-Kanun
fi't- Tıp" adlı kitabı Avrupa'da uzun yıllar ders kitabı olarak
okutulmuştur.
Astronomi : Hint biliminin etkisiyle başlamıştır. İlk gözlem evi 9. yy.da
kurulmuştur. Önemli temsilcileri ; Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam, İbn-i
Yusuf' tur.
Matematik ve Geometri : Hint biliminin etkisiyle
gelişmiştir. Önemli Temsilcileri ; Harezmi, Abdülhamit İbn-i Türk ( Cebir
ve Geometriyi geliştirip, Trigonometriyi bulmuşlardır) , Sabit Bin Kurra, Tusi,
Battani, Ali Kuşçu, İbn-i Cemşid'tir.
Kimya : Önemli Temsilcileri : Cabir Bin
Hayyan ( Kimya biliminin öncüsü kabul edilir. ) , Razi ( Kimya dalında 28
eser yazmıştır.) , Biruni , İbn-i Sina' dır.
Sanat :
Müslümanlar
genişledikçe ele geçirilen bölgelerin kültürleriyle, kendi kültürlerini
kaynaştırmışlar ve özgün İslam sanatı oluşturmuşlardır.
İslam
sanatında Mimari gelişen alanların başlıcalarındandır. Dini, Sivil, Askeri
Mimari olarak gelişmiştir.
İslam
Mimarisinin ilk dinsel yapıtı, Hz. Muhammed döneminde yaptırılan " Kuba
Mescidi " dir.
Minare,
Mihrap, Şadırvan ilk kez Emeviler dönemi camilerinde yapılmıştır.
Resim
ve Heykelciliğin yasaklandığı anlayışı, bu alanlarda gelişmeyi engellemiş,
Minyatür Sanatı gelişmiştir.
Güzel
yazı yazma sanatı ( Hüsnü Hat ) İslam kültüründe çok gelişmiştir.
Oymacılık,
Kakmacılık, Dokumacılık, Camcılık gelişen diğer sanat dallarıdır.
6. Ekonomik Yaşam
Hz.
Muhammed döneminde ekonominin temeli Mekke' de ticarete, Medine' de tarıma
dayanmaktadır.
Dört
Halife döneminde fetihlerle birlikte, ganimet ve vergiler önemli gelir
kaynaklarından olmuştur.
Devletin
bütün gelirleri " Beytü'l Mal " denilen Devlet Hazinesinde toplanır
Başlıca Gelir Kaynakları :
Zekat ve Sadaka : Zengin Müslümanların mallarının 1/40 ını yoksullara dağıtmasıdır.
Öşür : Müslüman çiftçilerden alınan 1/10
oranındaki Ürün vergisidir.
Haraç : Gayri Müslimlerden ( Müslüman Olmayanlar ) alınan arazi
vergisidir.
Cizye ( Sağlık-Kafa- Kelle vergisi ) : Gayri Müslimlerden askerlik bedeli olarak alınan
vergidir. Kadınlardan, çocuklardan,yaşlılardan,hastalardan alınmazdı.
Ganimet : Savaşlarda elde edilen ganimetlerin 1/5 'i doğrudan devlet
hazinesine giderdi.
Maden,
Orman, Tuzla, Otlak gelirleri.
Bağlı
devlet ve beyliklerin gönderdiği vergi ve hediyeler.
Tarım
ve Hayvancılık Abbasiler döneminde çok gelişmiştir. Sulama kanalları açılmış ve
tarım önemli bir gelir kaynağı olmuştur.
Müslümanların
doğudan gelen ticaret yolları üzerinde bulunmaları, ( İpek ve Baharat
yolları ) ticaretten büyük gelir kazanmalarını sağladı.
Kara
ve Deniz taşımacılığı gelişmiştir. Ticareti geliştirmek için yollar üzerinde
Han' lar ve Kervansaraylar yapılmıştır.
Hindistan
ve Çin'e şeker, pamuk, dokuma, kağıt, mobilya, seramik, Madeni ve Cam
eşya götürülmüş, İpek, Baharat, güzel kokular getirilmiştir.
Dokuma,
Kağıt, İlaç yapımı, Kuyumculuk, Cam, Gemi, Silah gelişen sanayi dallarıdır.
7. İslam Kültürünün Diğer Kültürlere Etkisi :
İslam kültürü bilimsel ( Felsefe, Tıp, Matematik, Geometri vb. ) ve
Tekniksel ( Kağıt, Pusula, Barut, Matbaa, Dokumacılık ) anlamda en çok
etkiyi Avrupa kültürüne yapmıştır.
Yorumlar
Yorum Gönder